नेपाळमध्ये गेल्या काही आठवड्यांपासून सुरू झालेलं आंदोलन आता ऐतिहासिक टप्प्यावर आलं आहे. तरुणाई रस्त्यावर उतरली आहे आणि त्यांचा आवाज संपूर्ण देशभर घुमतो आहे. या आंदोलनाचा केंद्रबिंदू ठरला आहे एक शब्द – ‘नेपोकिड्स’.
नेपोकिड्स म्हणजे कोण?
‘नेपोकिड्स’ म्हणजे राजकारण्यांच्या मुलांचा तो वर्ग, ज्यांनी आपल्या पालकांच्या राजकीय प्रभावाच्या जोरावर ऐशोआरामाचं जीवन जगायला सुरुवात केली आहे. महागड्या गाड्या, आलिशान बंगल्यांतली पार्ट्या, परदेशी शिक्षण, लक्झरी ब्रँड्स – हे त्यांचं रोजचं वास्तव.
पण याच वेळी, लाखो नेपाळी तरुणांना नोकरी मिळत नाही, महागाईने कुटुंबं होरपळत आहेत आणि हजारो लोकांना उपजीविकेसाठी परदेशात जावं लागतं. हा तफावत जनतेच्या डोळ्यात खुपायला लागला आहे.
सोशल मीडिया बंदी ठरली ठिणगी
सुरुवातीला हे आंदोलन सोशल मीडियावर सुरू झालं. #NepoKids हा हॅशटॅग देशभरात ट्रेंड होऊ लागला. नेत्यांच्या मुलांच्या फोटो आणि त्यांच्या ऐशोआरामाच्या कहाण्या व्हायरल झाल्या.
सरकारने ही चर्चा दडपण्यासाठी सोशल मीडियावरच बंदी आणली. पण हाच निर्णय आंदोलनाच्या ठिणगीसारखा ठरला. जनतेला जाणवलं – त्यांचा आवाज दाबला जातोय. मग हजारो तरुण सरळ रस्त्यावर उतरले.
आंदोलनातील घोषणा
रस्त्यावर उतरलेल्या तरुणांचा आवाज एकच होता –
“आमचा कर, तुमची श्रीमंती नको!”
“भ्रष्टाचार थांबवा, आम्हाला न्याय द्या!”
युवक-युवती हातात पोस्टर्स घेऊन, घोषणाबाजी करत संसदेसमोर पोहोचले. आंदोलन झपाट्याने देशभर पसरलं.
पोलिस कारवाई आणि मृत्यू
सरकारने सुरुवातीला हे आंदोलन दुर्लक्षित करण्याचा प्रयत्न केला. पण ते वाढत जाताच पोलिस कारवाई सुरू झाली. आंदोलकांना पांगवण्यासाठी अश्रुधूर, लाठीमार, अगदी गोळीबारही करण्यात आला.
यात आतापर्यंत १९ तरुणांचा मृत्यू झाला आहे. मृत्यूंच्या बातम्या येताच आंदोलन अधिक आक्रमक झालं. लोकांच्या रागाला आणखी धार मिळाली.
गृहमंत्र्यांचा राजीनामा
परिस्थिती हाताबाहेर जात असल्याचं लक्षात येताच गृहमंत्री बाळकृष्ण खांड यांनी राजीनामा दिला. मात्र लोकांनी हा राजीनामा अपुरा असल्याचं सांगितलं. त्यांचं म्हणणं आहे –
“फक्त एक मंत्र्याचा राजीनामा पुरेसा नाही, संपूर्ण व्यवस्था बदलली पाहिजे.”
जेन झीचा बंडखोर आवाज
या आंदोलनात सर्वात पुढे आहेत जेन झी पिढीचे तरुण. सोशल मीडियावरून सुरुवात करून ते आता थेट राजकीय चौकटीवर हल्ला करत आहेत.
त्यांचे प्रश्न साधे पण टोकदार आहेत –
आम्हाला नोकरी का मिळत नाही?
आमच्या कराच्या पैशावर नेत्यांची मुलं ऐशोआराम का करतात?
आमच्या आवाजाला गप्प का बसवलं जातं?
बालेन शाह – लोकांचा पर्याय?
या सगळ्या गोंधळात एक नाव सातत्याने पुढे येत आहे – बालेन शाह.
पूर्वी रॅपर असलेले, आणि आता काठमांडूचे महापौर झालेले शाह हे सिस्टीमच्या बाहेरचे नेते म्हणून लोकांना आकर्षित करत आहेत.
त्यांची भाषणं थेट असतात, ते लोकांच्या प्रश्नांना भिडतात. त्यामुळे अनेकांना वाटतंय की पारंपरिक राजकारण्यांच्या तुलनेत शाह एक पर्याय ठरू शकतात.
तज्ज्ञांचे विश्लेषण
माजी पंतप्रधान बाबूराम भट्टराई यांचं म्हणणं आहे –
“हे आंदोलन केवळ सरकारविरोधी नाही. हा जनतेचा संपूर्ण व्यवस्थेविरोधी उठाव आहे.”
सामाजिक शास्त्रज्ञ गणेश गुरुंग सांगतात –
“विद्यार्थी आंदोलन नेहमीच क्रांतीचं बीज ठरतं. यावेळीही त्याचे दूरगामी परिणाम होणारच.”
तर काही तज्ज्ञांचं म्हणणं आहे की, या आंदोलनामुळे नेपाळमधल्या पारंपरिक कम्युनिस्ट आणि काँग्रेस पक्षांच्या मक्तेदारीला मोठं आव्हान उभं राहील.
ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
२००८ मध्ये नेपाळमधून राजेशाही संपुष्टात आली आणि लोकशाहीचा मार्ग सुरू झाला. पण गेल्या १७ वर्षांत भ्रष्टाचार, नातलगवाद आणि राजकीय अस्थिरता वाढतच गेली.
मधेस आंदोलन असो किंवा तरुणांचा परदेश गमन – प्रत्येक वेळेस लोकांना व्यवस्थेविरोधात रोष वाढताना दिसला. आजचं आंदोलन त्या असंतोषाचाच शिखरबिंदू आहे.
भविष्यात काय?
या आंदोलनामुळे नेपाळच्या राजकारणात मोठे बदल घडण्याची शक्यता आहे.
जर सरकारने लोकांचा आवाज ऐकला नाही तर परिस्थिती आणखी चिघळू शकते.
तरुणाईला योग्य दिशा मिळाली तर नेपाळमध्ये नवीन राजकीय नेतृत्व उदयाला येऊ शकतं.
बालेन शाहसारख्या ‘बाहेरच्या’ नेत्यांना लोकांचा मोठा पाठिंबा मिळू शकतो.
एक गोष्ट मात्र स्पष्ट आहे –
नेपाळचा तरुण आता गप्प बसणार नाही. त्यांना पारदर्शक राजकारण, न्याय्य व्यवस्था आणि सुरक्षित भविष्य हवं आहे. जर ते मिळालं नाही, तर देश आणखी मोठ्या संघर्षाकडे जाईल.